Syndrom Chorego Budynku – jak mu zapobiec?

mgr inż. Ryszard Belak

Syndrom chorego budynku oznacza niekorzystne oddziaływanie elementów budynku na zdrowie człowieka. Istnieją materiały budowlane, które znacząco ograniczają ryzyko jego pojawienia się.

Często nie kojarzymy objawów zapalenia gardła, alergii, złego samopoczucia z przebywaniem w zamkniętych pomieszczeniach domu, w którym mieszkamy. Chorym budynkiem staje się obiekt, w którym 30% użytkowników uskarża się na złe warunki we wnętrzach i niekorzystny klimat, jaki w nich panuje.

Syndrom Chorego Budynku – co to jest?

Określenie Zespół Chorego Budynku (ang. Sick Buildig Syndrome, w skrócie SBS) pojawiło się pod koniec lat 70. w pismach medycznych. Krył się pod nim zespół dolegliwości, których podłoża dopatrywano się w oddziaływaniu elementów konstrukcyjnych oraz wyposażenia domu na organizm człowieka. Naukowcy zaczęli bardziej szczegółowo przypatrywać się „domowemu” środowisku. Zauważono, że u wielu osób niektóre dolegliwości intensyfikują się podczas przebywania w domu, biurze lub innym zamkniętym pomieszczeniu. W 1987 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ustaliła listę objawów związanych z przebywaniem w chorych budynkach. Oprócz dolegliwości typowo alergicznych, takich jak: zapalenie śluzówek, astma oskrzelowa, przewlekłe zapalenia krtani i oskrzeli, znalazły się na niej również choroby nie związane z występowaniem uczuleń: migreny, rozdrażnienie, zaburzenia koncentracji. Na liście WHO znalazły się także:

  • choroba legionistów (wywołana zakażeniem bakterią Legionella),
  • gorączka klimatyzacyjna (ang. humidifier fever),
  • choroby nowotworowe, będące następstwem oddziaływania substancji rakotwórczych, takich jak dym tytoniowy,
  • azbest,
  • radon.

Czynnikami najczęściej powodującymi wszelkiego rodzaju schorzenia są:

  • czynniki chemiczne spowodowane emisją szkodliwych substancji,
  • zjawiska radiacyjne, w tym także jonizacja powietrza na skutek promieniowania radioaktywnego,
  • zjawiska elektrostatyczne, w tym także jonizacja powietrza na skutek elektryzacji
  • czynniki biologiczne – grzyby, pleśnie i drobnoustroje,
  • ograniczona wymiana powietrza wewnętrznego,
  • oddziaływania wibracyjne i hałas,
  • zagrożenia wynikające ze stylu życia użytkowników.
syndrom-chorego-bud
Fot. M. Trochonowicz

Najgroźniejsze są czynniki biologiczne

To pleśnie i grzyby, a szczególnie mykotoksyny stanowiące jedne z najmocniejszych trucizn naturalnych. Szkoda, że świadomość przebywania w takim chorym budynku i jego wpływu na nasze zdrowie nie jest w naszym społeczeństwie duża, tym bardziej że ok. 10% mieszkań i domów jest w mniejszym lub większym stopniu zagrzybiona. Zjawisko to związane jest z występowaniem miejsc kondensacji wilgoci powstającej podczas prac wykończeniowych, a także z codziennymi czynnościami, takimi jak gotowanie, pranie, spalanie gazu. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest nieprzestrzeganie przepisów prawa budowlanego w tym zapisów Szczegółowej Specyfikacji Technicznej (SST) w zakresie wykonania i odbioru robót budowlanych.

Czynniki chemiczne generują objawy neurotoksyczne, takie jak:

  • zmęczenie,
  • nudności,
  • bóle i zawroty głowy,
  • drażliwość,
  • spadek koncentracji,
  • zaburzenia pamięci,
  • podrażnienie błon śluzowych,
  • zaczerwienienie skóry,
  • objawy astmatyczne,
  • bezsenność,
  • zmniejszona wydajność wysiłkowa,
  • bóle i osłabienie mięśniowe,
  • podwyższenie temperatury ciała.

 

Jeżeli średnio około 80% życia spędzamy w pomieszczeniach zamkniętych, to większość tych szkodliwych zjawisk tak negatywnie na nas działa.

Materiały budowlane sprzyjające pojawieniu się SBS

Chorobotwórcze substancje przedostające się z materiałów budowlanych do powietrza najliczniej i w największych stężeniach występują w takich grupach produktów, jak:

  • kleje,
  • tworzywa sztuczne,
  • materiały izolacyjne,
  • lakiery,
  • lepiki,
  • impregnaty.

 

Ograniczenie szkodliwego wpływu substancji w poszczególnych grupach materiałowych jest możliwe poprzez przestrzeganie czasu sezonowania wynikającego z badań higienicznych.

Syndrom Chorego Budynku – jak mu zapobiec?

W tym kontekście trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie: jaki materiał budowlany jest bezpieczny? Z biegiem czasu okazało się, że liczne spośród alternatywnych dla wyrobów ceramicznych materiałów budowlanych z rozmaitych powodów są szkodliwe dla zdrowia. Toksyczne działanie niektórych materiałów budowlanych, a szczególnie zastosowanych w nich dodatków chemicznych i odpadów, odkryto lub dopiero będzie odkrywana po dziesięcioleciach ich stosowania. Ale wtedy ludzkiego zdrowia i życia już nikt i nic nie przywróci. Stąd też naukowcy zwracają stale uwagę na to, że jedynie stosowanie naturalnych materiałów może uwolnić budownictwo od szkodliwych substancji.

Bezpiecznymi materiałami budowlanymi są:

  • drewno,
  • korek,
  • kamień,
  • wiklina,
  • płyty łupkowe,
  • cegła ceramiczna.

 

Okazuje się zatem, że cegła wyprodukowana z naturalnej gliny to jedyny bezpieczny konstrukcyjny materiał budowlany. Wszystkie wyroby tradycyjnej ceramiki budowlanej znane od dziesięcioleci są produkowane z naturalnych surowców odnawialnych. Dzięki temu materiały ceramiczne są ekologiczne i przyjazne dla natury oraz bezpieczne w użytkowaniu dla człowieka. Argumentem poza wszelką dyskusją jest fakt iż z ceramiki były wznoszone budowle już ponad 6 tysięcy lat temu. Wszystkie cywilizacje użytkujące budynki wzniesione z cegieł przetrwały do dnia dzisiejszego i nie zniszczyły środowiska naturalnego tak, jak to ma miejsce obecnie. Znaczna liczba małych i średnich cegielni, które odkrywszy ów nowy trend opracowują i oferują wyłącznie materiały budowlane nieprzynoszące szkody środowisku naturalnemu i zdrowiu ludzkiemu.

 

Proces wznoszenia budynków zawsze stanowi sztuczne wdarcie się w środowisko naturalne i dlatego materiały budowlane muszą gwarantować starzenie się i rozpad nie zagrażający przyrodzie. Współczesne, alternatywne do wyrobów ceramicznych materiały budowlane oraz wszystkie materiały określane chemią budowlaną dla neutralizacji szkodliwego wpływu na środowisko naturalne wymagać będą zastosowania skomplikowanych metod recyklingu. Pociąga to za sobą ujemne skutki występujące w takich formach, jak zanieczyszczenie powietrza i wód, hałas, odpady, przekształcanie krajobrazu i zagarnianie wolnych przestrzeni.

Prozdrowotne własności ceramiki budowlanej

Badania wykazały, że do wyjątkowych własności wyrobów ceramicznych należy:

  • wysoka wytrzymałość,
  • odporność na zużycie,
  • trwałość użytkowa,
  • obojętność chemiczna i nietoksyczność,
  • odporność na ciepło i ogień,
  • oporność elektryczna (zwykle) ,
  • określona porowatość (niekiedy).

Niebywałą właściwość ceramiki potwierdziły badania TGA/DTA*, które wykazały iż wygrzewanie cegły w wysokiej temperaturze nie powoduje zmian w jej składzie chemicznym.

syndrom-chorego-budynku
Fot. Cegielnia Hoffmanowska

Dlaczego z ceramiki buduje się najlepsze domy?

Trwałość

Powinny być trwałe, to znaczy materiały użyte do ich budowy nie powinny pogarszać swoich właściwości z biegiem czasu. W przypadku ceramicznych materiałów budowlanych wytrzymałość i trwałość idą w parze. Trwałość wyrobów ceramicznych murowych i elewacyjnych jest znana – liczy się ją w dziesiątkach i setkach lat. Z wyrobów ceramicznych zaprojektować i zbudować dom wytrzymały i trwały.

Bezpieczeństwo

Bezpieczny dom to taki, w którym nie występują żadne zagrożenia dla zdrowia i życia, a w przypadkach losowych ograniczone skutki zagrożeń. Ceramiczne wyroby budowlane produkowane są wyłącznie z naturalnych surowców. Poziom emisji związków promieniotwórczych jest podobny do promieniotwórczości naturalnej drewna.

W przypadkach losowych takich jak pożar, konstrukcja nośna budynku nie ulega zniszczeniu, ani nawet uszkodzeniu. Ten ostatni przypadek oznacza, że z pustaków ceramicznych mogą być wykonywane ściany działowe o grubości 120 mm rozgraniczające strefy ochrony przeciwpożarowej.

Komfort użytkowania

Pożądany poziom komfortu domu, mieszkania czy miejsca pracy wyznaczają:

  • parametry cieplno-wilgotnościowe,
  • dobra izolacyjność akustyczna,
  • sprawna wentylacja,
  • estetyka zewnętrzna całego budynku.

 

Zarówno jedno-, jak i prawidłowo zaprojektowane wielowarstwowe ściany z materiałów ceramicznych charakteryzują się bardzo korzystnymi właściwościami, to jest:

  • parochłonnością,
  • paroprzepuszczalnością,
  • dużą zdolnością akumulacji ciepła.

 

Dzięki tym właściwościom temperatura i wilgotność wewnątrz pomieszczeń przez długi czas pozostają na stałym poziomie mimo zmian tych parametrów na zewnątrz budynku. Mamy do czynienia ze stałym, korzystnym dla człowieka mikroklimatem.

W budynku, w którym ściany zewnętrzne wykonane są z wyrobów ceramicznych, nie odczuwa się hałasu wytwarzanego na zewnątrz budynku. Zarówno ściany zewnętrzne, jak i wewnętrzne z ceramiki doskonale zabezpieczają przed hałasem.

 

Estetyka

Poczucie komfortu dają również względy estetyczne. Dom powinien się podobać, a z wyrobów ceramicznych można łatwo kształtować wszelkie oryginalne formy architektoniczne domu, jego wnętrza i elewacji, a także otoczenia – według upodobań mieszkańców.

Syndrom Chorego Budynku a budownictwo krajowe

Skomercjalizowanie budownictwa to uwzględnianie przede wszystkim parametrów ekonomicznych. Takie podejście często powoduje brak poszanowania norm oraz brak szacunku do człowieczeństwa i zdrowia. W sprzedawanych budynkach znaczenie ma substandard powierzchniowy. Światło dzienne, naturalna wentylacja, dobre wietrzenie, orientacja względem stron świata, czas nasłonecznienia – wszystko, co stanowi podstawę dla zachowania zdrowia człowieka, zostaje po drodze zgubione.

Olbrzymie powierzchnie współczesnych budynków użytkowych to konstrukcje budowlane, które ograniczają dostęp światła dziennego, uniemożliwiają kontakt z naturą, w sensie symbiozy życia jednostki ludzkiej z otoczeniem przyrodniczym w naturalnym środowisku. Z danych statystycznych wynika, że tego typu budynki – wentylowane mechanicznie, ze sztucznym oświetleniem – wpływają negatywnie na zdrowie przebywających w nich ludzi, głównie pracowników.

Potrzeba lepszego prawa i wyższych standardów

Polskie prawo budowlane jest zapóźnione i często nie respektuje standardów określonych przez Unię Europejską, które w tej dziedzinie są kilka dobrych kroków przed nami. Deweloperzy eliminują na mniejszych działkach sporą część powierzchni, którą w ich pojęciu można ekonomicznie wykorzystać, czyli zabudować. Nie ma normy, aby w biurowcach zapewnić światło dzienne na każdym stanowisku pracy.

To jest polska rzeczywistość, to efekt przestarzałego w dużej mierze prawa budowlanego i warunków technicznych określających standardy sanitarne dla budynków. Nasze społeczeństwo nie posiada świadomości Syndromu Chorego Budynku. Nie wymaga też od wykonawców i deweloperów „zdrowego budowania”. Polskie praktyki inwestycyjne są ciągle zgodne z prawem, które w dużej mierze odbiega od europejskich standardów promowanych przez UE. Sądzę, że wynika to z braku świadomości osób organizujących miejsca pracy i przestrzeń, w której przebywają inni ludzie oraz z niskiego poziomu powszechnej wiedzy o zasadach zdrowego budowania, a szerzej – stylu życia.

Podsumowanie

W świetle najnowszej wiedzy wiemy, że Syndrom Chorego Budynku jest związany z mostkami cieplnymi, wilgotnością powietrza, jonizacją powietrza, wydzielaniem się gazów z półlotnych związków organicznych, znanych jako plastyfikatory i ciecze wysokowrzące itp. Substancje te znajdują się w powszechnie stosowanych materiałach: farbach, lakierach, tapetach winylowych, klejach, wykładzinach (szczególnie na gąbce), piankach, laminatach oraz… świecach czy lampkach oliwnych. Są one w powszechnym użyciu dopiero od kilkudziesięciu lat.

Fatalne dla przyszłych pokoleń jest to, że zjawiska te na dzień dzisiejszy nie zostały do końca poznane. Nie potrafimy precyzyjnie przewidzieć ich rakotwórczego wpływu na zdrowie człowieka i na całe populacje. W związku z tym nie znamy skutecznej ochrony przed ich wpływem. Dlatego wydaje się zasadne maksymalne ograniczenie stosowania „wygodnej” chemii budowlanej i powrót do tradycyjnych materiałów budowlanych. Konieczne jest zapewnienie podstawowego poziomu edukacyjnego w zakresie ekologii i zagrożeń wynikających z SBS na wszystkich szczeblach naszego szkolnictwa.


* TGA/DTA – analiza termiczna metodą termograwimetryczną (TGA) i różnicową analizą termiczną (DTA). Na ich podstawie ustala się zmiany właściwości chemicznych i fizycznych materiału w wyniku zmiany temperatury w funkcji czasu.

CZYTAJ TAKŻE:
Ceramika budowlana na rynku XXI wieku
Historia ceramiki budowlanej na ziemiach polskich