Produkcja, zastosowanie i bezpieczne usuwanie azbestu

Monika Sierakowska-Czeladziński, Inspektor Pracy, Okręgowa Inspekcja Pracy Oddział Lublin

Znany od czasów starożytnych, zdobył sobie wielką popularność w budownictwie i przemyśle w XX wieku. W Polsce produkowano wyroby azbestowe od 1907 do 1998 roku, a obecnie trwa długoletni proces ich usuwania zgodnie z Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009–2032.

Pojęciem azbestu objęta jest grupa minerałów włóknistych, naturalnie występujących w przyrodzie, o unikalnych właściwościach chemicznych i fizycznych. „Azbest” stanowi więc nazwę handlową takich materiałów nieorganicznych, które pod względem chemicznym są uwodnionymi krzemianami różnych metali (magnezu, sodu, wapnia lub żelaza), a przez swoje właściwości zyskały szerokie zastosowanie, głównie w budownictwie, ale też w motoryzacji, chemii, przemyśle maszynowym i włókienniczym. Włókna azbestowe są bowiem lekkie i trwałe, odporne na działanie wysokich temperatur, korozję i gnicie, wytrzymałe na działania mechaniczne, mają właściwości umożliwiające tkanie, zaplatanie i mieszanie z różnymi spoiwami.

Lubelskie azbestem stało

Produkcja wyrobów azbestowych na terenie Polski trwała od 1907 do 1998 roku i została wstrzymana po wejściu w życie Ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest z 19 czerwca 1997 roku (Dz.U. nr 101, poz. 628 z 1997 r. i nr 156 z 1998 r.). Według danych szacunkowych przed zakazem stosowania azbestu Polska posiadała w zabudowie około 15,5 mln ton wyrobów zawierających azbest, a jego „lwia część” (aż 2 mln ton) znajdowała się właśnie na terenie województwa lubelskiego.

W 2013 roku na zlecenie Ministerstwa Gospodarki zaktualizowano informacje o zakładach, które w czasach „azbestowej świetności” stosowały go w produkcji i które są wymienione w załączniku nr 4 do wyżej wymienionej ustawy. Zgodnie z zawartymi w opracowaniu informacjami, do roku 1997 w Polsce działały 24 zakłady produkujące wyroby azbestowe na mniejszą lub większą skalę, w tym dwa na terenie województwa lubelskiego: Lubelskie Zakłady Eternitu w Lublinie (produkcja płyt falistych) oraz Zakład Produkcji Płytek Cementowo-Azbestowych w Końskowoli (produkcja płyt typu „karo”). Dla każdego z zakładów opracowano kartę zawierającą podstawowe informacje o stanie zakładu i jego wpływie na środowisko.

Z treści przedmiotowych kart wynika, że w lubelskich zakładach nie zaobserwowano negatywnego wpływu azbestu na środowisko oraz na zdrowie mieszkańców nieruchomości znajdujących się w pobliżu zakładów, a ich zabudowania są obecnie w „dostatecznym stanie technicznym” i na ich terenie prowadzona jest działalność handlowo-usługowa.

Uwalniamy się od azbestu

Zauważalny w ciągu ostatnich lat wyraźny wzrost ilości prac związanych z usuwaniem materiałów budowlanych zawierających azbest ma niewątpliwie związek z Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009–2032. Utrzymuje on cele przyjętego 14 maja 2002 roku przez Radę Ministrów „Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, stosowanych na terytorium Polski”, a także określa nowe zadania niezbędne do oczyszczenia kraju z azbestu w okresie 24 lat, wynikające ze zmian gospodarczych i społecznych, jakie nastąpiły w związku ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej.

Zgodnie z założeniami Programu do roku 2032 Polska ma za zadanie „uwolnić się” od szkodliwego wpływu azbestu (zarówno na środowisko, jak i zdrowie człowieka) poprzez całkowite jego usunięcie oraz unieszkodliwienie. Zadanie to realizowane jest między innymi przy pomocy wsparcia finansowego dla działań prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego, co ma bezpośrednie przełożenie zarówno na ilość wykonywanych prac, jak i – co najważniejsze – na ich jakość. Ponadto programy wsparcia w swoich założeniach mają za zadanie informować osoby zainteresowane usunięciem azbestu o możliwościach skorzystania z pomocy, a wykonawców robót pracujących w kontakcie z azbestem edukować w zakresie bezpieczeństwa i higieny pacy.

Pod nadzorem PIP

Tematyka BHP podczas usuwania wyrobów zawierających azbest z obiektów budowlanych i przemysłowych jest od lat w kręgu szczególnych zainteresowań organów kontroli Państwowej Inspekcji Pracy. Dzieje się tak głównie ze względu na ilość zagrożeń, jakie wiążą się z przedmiotową pracą, zarówno przez fakt kontaktu pracowników z materiałami zawierającymi azbest, jak i same warunki wykonywania pracy – zazwyczaj usuwanie azbestu oznacza pracę na wysokości, czyli – w myśl obowiązujących przepisów – pracę szczególnie niebezpieczną.

Analiza kontroli przeprowadzonych w roku 2015 i porównanie ich wyników (zarówno pod względem stwierdzonych nieprawidłowości, jak i wydanych środków prawnych) z wynikami kontroli z lat ubiegłych wykazała, że stan BHP przy wykonywaniu prac w kontakcie z azbestem ulega poprawie. Najmniej nieprawidłowości stwierdza się nadal w podmiotach, które od lat usuwają wyroby zawierające azbest, nawet takich, dla których demontaż azbestu nie stanowi głównego profilu działalności. Zakłady usuwające azbest dorywczo nie mają w tym zakresie wystarczającej wiedzy i nie uzyskują zadowalających efektów zarówno pod względem organizacyjnym, technicznym, jak i w zakresie właściwego przygotowania pracowników do wykonywania tych prac (wyposażenie w wymaganą przepisami odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej, przeszkolenie w zakresie BHP oraz uzyskanie zaświadczeń o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pracy w kontakcie z azbestem). Poziom przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym przepisów BHP zależny jest bowiem od stopnia wiedzy, świadomości i zaangażowania pracodawców, co przekłada się bezpośrednio na zaangażowanie pracowników.

Województwo lubelskie zajmuje drugą lokatę (po mazowieckim) pod względem ilości nagromadzonych wyrobów zawierających azbest w obrębie obiektów budowlanych i przemysłowych, a co za tym idzie, w najbliższych latach można spodziewać się znacznej intensyfikacji prac związanych z jego usuwaniem. Pociągnie to za sobą potrzebę włączenia większego potencjału ludzkiego firm specjalizujących się w bezpiecznym usuwaniu wyrobów zawierających azbest, jak i tych, które „skuszą się” możliwością zarobienia szybkich pieniędzy, robiąc to „na dziko”, bez wymaganych procedur, dokumentów i odpowiedniego przygotowania. Dlatego tak istotne jest promowanie dobrych praktyk wśród pracodawców, co Państwowa Inspekcja Pracy stale realizuje w ramach swoich działań prewencyjnych.


Wszystkim zainteresowanym problematyką usuwania azbestu sugerujemy odwiedzenie strony www.lublin.pip.gov.pl (aktualności), gdzie znaleźć można relację z Konferencji „Praca z azbestem – aspekty zdrowotne, prawne i środowiskowe”. Konferencja odbyła się 22 listopada br. na Politechnice Lubelskiej, a zorganizowali ją: Okręgowy Inspektorat Pracy w Lublinie, Województwo Lubelskie i Wydział Budownictwa i Architektury Politechniki Lubelskiej.