Cudzoziemcy legalnie na lokalnym rynku pracy

Leszek Ostasz, Nadinspektor Pracy, Okręgowy Inspektorat Pracy w Lublinie

Wskazówki praktyczne

Przedsiębiorcy, prowadząc działalność gospodarczą, niejednokrotnie doświadczają braków kadrowych, których zaspokojenie w oparciu o lokalne możliwości okazuje się nader skomplikowane.

Dowiadują się, między innymi w instytucjach rynku pracy, że fachowców o określonych kwalifikacjach nie ma w aktualnej ofercie osób poszukujących pracy lub ich poszukiwanie będzie wymagało dużych nakładów, a czasu na przygotowanie własnego pracownika brak. Z wyżej przedstawionych powodów pozostaje poszukiwanie innych, alternatywnych możliwości uzupełnienia wakujących stanowisk. Jedną z nich jest wykorzystanie cudzoziemców posiadających wymaganą wiedzę i umiejętności. Nie każdy jednak wie, jak powierzyć pracę cudzoziemcowi na terenie Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z obowiązującymi przepisami, aby uniknąć problemów natury prawnej. Z tego względu warto znać podstawowe zasady postępowania gwarantujące legalne powierzenie pracy cudzoziemcowi.

Legalne powierzenie pracy cudzoziemcom na terytorium Polski wymaga jednoczesnego spełnienia zaledwie trzech warunków:

  • po pierwsze – cudzoziemiec musi legalnie przebywać na terytorium RP;
  • pod drugie – cudzoziemiec powinien posiadać prawo wykonywania pracy w Polsce;
  • po trzecie – podmiot powierzający pracę i cudzoziemiec powinni zawrzeć umowę w formie pisemnej na podstawie której praca będzie świadczona.

Jak łatwo zauważyć, wymagań nie ma wiele i wydają się proste. Sprawy jednak się komplikują z uwagi na zróżnicowanie sposobów wypełnienia wyżej przedstawionych obowiązków.

Jeśli chodzi o pierwszy warunek, należy stwierdzić, że możemy spotkać cudzoziemca, który już przebywa w Polsce i w tym przypadku wystarczy ustalić, czy jest to pobyt legalny, czy też nie. W tym celu możemy poprosić przyszłego kandydata do pracy o okazanie dokumentu pobytowego potwierdzającego możliwość przebywania na terytorium RP. Podstawowym takim dokumentem jest wiza, w której podany jest okres jej ważności, rodzaj (D – krajowa, C – dotyczy strefy Schengen) i cel wydania określony dwiema cyframi.

Na podstawie dwucyfrowego kodu możemy ustalić, w jakim celu cudzoziemiec przybył do naszego kraju. Dlatego warto się tym zainteresować. Cele są określone następująco:

„01” – gdy wiza jest wydawana w celu turystycznym;

„02” – gdy wiza jest wydawana w celu odwiedzin u rodziny lub przyjaciół;

„03” – gdy wiza jest wydawana w celu udziału w imprezach sportowych;

„04” – gdy wiza jest wydawana w celu prowadzenia działalności gospodarczej;

„05” – gdy wiza jest wydawana w celu wykonywania pracy przez cudzoziemca w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy, na podstawie oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy;

„06” – gdy wiza jest wydawana w celu wykonywania pracy na podstawie dokumentów innych niż określone w art. 60 ust. 1 pkt 5 ustawy;

„07” – gdy wiza jest wydawana w celu prowadzenia działalności kulturalnej lub udziału w konferencjach organizowanych w związku z prowadzeniem takiej działalności;

„08” – gdy wiza jest wydawana w celu wykonywania zadań służbowych przez przedstawicieli organu państwa obcego lub organizacji międzynarodowej;

„09” – gdy wiza jest wydawana w celu odbycia studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich albo studiów trzeciego stopnia;

„10” – gdy wiza jest wydawana w celu szkolenia zawodowego;

„11” – gdy wiza jest wydawana w celu kształcenia się lub szkolenia w innej formie niż określona w art. 60 ust. 1 pkt 9 lub 10 ustawy;

„12” – gdy wiza jest wydawana w celu dydaktycznym;

„13” – gdy wiza jest wydawana w celu prowadzenia badań naukowych lub prac rozwojowych;

„14” – gdy wiza jest wydawana w celu leczenia;

„15” – gdy wiza jest wydawana w celu dołączenia do obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej lub przebywania z nim;

„16” – gdy wiza jest wydawana w celu udziału w programie wymiany kulturalnej lub edukacyjnej, programie pomocy humanitarnej lub programie pracy wakacyjnej, a w przypadku gdy program jest uregulowany umową międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, na naklejce wizowej zamieszcza się także nazwę programu;

„17 – gdy wiza jest wydawana w celu przybycia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jako członek najbliższej rodziny repatrianta;

„18” – gdy wiza jest wydawana w celu korzystania z uprawnień wynikających z posiadania Karty Polaka;

„19” – gdy wiza jest wydawana w celu repatriacji;

„20” – gdy wiza jest wydawana w celu korzystania z ochrony czasowej;

„21” – gdy wiza jest wydawana w celu przyjazdu ze względów humanitarnych, z uwagi na interes państwa lub zobowiązania międzynarodowe;

„22” – gdy wiza jest wydawana w celu realizacji zezwolenia na pobyt czasowy w celu łączenia rodzin;

„23” – gdy wiza jest wydawana w celu innym niż określony w art. 60 ust. 1 pkt 1-24 ustawy.

Z praktycznego punktu widzenia ważne są przede wszystkim trzy wizy wymienione w pozycjach 4,5,6 powyższego zestawienia.

Warto wiedzieć, że oprócz wiz występują inne dokumenty potwierdzające legalny pobyt cudzoziemca w Polsce. Dlatego w przypadku obcokrajowców przebywających na terytorium RP i poszukujących pracy, należy zapoznać się z takim dokumentem, ustalić, kto go wydał i w razie wątpliwości potwierdzić autentyczność. W takich przypadkach warto skorzystać z pomocy Straży Granicznej, organu wyspecjalizowanego w kontrolach pobytu cudzoziemców na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

Kolejnym warunkiem legalnego powierzenia pracy cudzoziemcowi jest uzyskanie uprawnienia do pracy w Polsce. Może ono wynikać ze statusu przypisanego danemu cudzoziemcowi lub dokumentu potwierdzającego prawo do pracy.

Podstawowym dokumentem uprawniającym obcokrajowców do pracy na terytorium naszego kraju jest zezwolenie o pracę wydawane przez właściwego wojewodę. Ponadto warto wiedzieć, że nie jest ono wymagane w każdym przypadku. Nie wymaga się zezwolenia na pracę przede wszystkim od cudzoziemca, który:

  1. posiada status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej;
  2. udzielono mu ochrony uzupełniającej w Rzeczypospolitej Polskiej;
  3. posiada zezwolenie na pobyt stały w Rzeczypospolitej Polskiej;
  4. posiada zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej w Rzeczypospolitej Polskiej;
    a) posiada zgodę na pobyt ze względów humanitarnych;
  5. posiada zgodę na pobyt tolerowany w Rzeczypospolitej Polskiej;
  6. korzysta z ochrony czasowej w Rzeczypospolitej Polskiej;
  7. jest obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej;
  8. jest obywatelem państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, nienależącego do Unii Europejskiej;
  9. jest obywatelem państwa niebędącego stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, który może korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umowy zawartej przez to państwo ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi;
  10. jest członkiem rodziny cudzoziemca, o którym mowa w pkt 7−9 lub jest zstępnym małżonka tego cudzoziemca, w wieku do 21 lat lub pozostającym na utrzymaniu tego cudzoziemca lub jego małżonka lub jest wstępnym tego cudzoziemca lub jego małżonka, pozostającym na utrzymaniu tego cudzoziemca lub jego małżonka;
  11. jest osobą, o której mowa w art. 19 ust. 2-3 ustawy z dnia 14 lipca 2006 roku o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz.U. z 2014 r., poz. 1525 oraz z 2015 roku, poz. 1274);
    a) posiada zezwolenie na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 114 ust. 1, art. 126, art. 127 lub art. 142 ust. 3 ustawy z 12 grudnia 2013 roku o cudzoziemcach – na warunkach określonych w tym zezwoleniu;
  12. posiada Kartę Polaka.

Oprócz wyżej wymienionych, istnieją także inne przypadki zwalniające z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, ale występują one w mniejszym stopniu. Ważne, aby wiedzieć, że są przewidziane prawem okoliczności, które pozwalają cudzoziemcom podejmować pracę bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę. Do tych okoliczności należy przede wszystkim zaliczyć tzw. uproszczoną procedurę uzyskiwania prawa do wykonywania pracy w Polsce, z której mogą korzystać obywatele niektórych państw. Chodzi tutaj o możliwości powierzenia pracy obywatelom Republiki Armenii, Republiki Białorusi, Republiki Gruzji, Republiki Mołdawii, Federacji Rosyjskiej i Ukrainy, na podstawie oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi podlegającego rejestracji we właściwym Powiatowym Urzędzie Pracy.

Zezwolenia na pracę wydawane są przez właściwych wojewodów. Dlatego wnioski o ich wydanie kierowane powinny być do Urzędów Wojewódzkich właściwych ze względu na siedzibę podmiotu starającego się o jego uzyskanie. Oświadczenia, o których mowa wyżej, rejestruje się we właściwych Powiatowych Urzędach Pracy.

Ostatnim warunkiem, którego spełnienie gwarantuje legalne powierzenie pracy cudzoziemcowi, jest zawarcie z nim na piśmie umowy, na której podstawie będzie wykonywał pracę. Istotne jest, aby rodzaj tej umowy i warunki w niej określone były zgodne z warunkami określonymi w zezwoleniu na pracę, jeśli jest wymagane lub oświadczeniu o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi zarejestrowanym we właściwym Powiatowym Urzędzie Pracy.

Rodzaj umowy zawieranej z obcokrajowcem, podobnie jak w przypadku obywateli Polski, powinien być adekwatny do sposobu wykonywania pracy. Zgodnie z przepisami polskiego prawa pracy, nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy określonych w art. 22 § 1 Kodeksu Pracy. Oznacza to, że w przypadku, gdy osoba świadczy pracę w miejscu i czasie określonym przez powierzającego pracę, pod jego kierownictwem i za wynagrodzeniem, wykonuje ją na zasadzie stosunku pracy, tj. w okolicznościach wymagających zawarcia umowy o pracę. Z tego względu warto rozważyć wybór rodzaju umowy przed złożeniem wniosku o uzyskanie zezwolenia na pracę lub przed zarejestrowaniem oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi.

Podsumowując, należy stwierdzić, że legalne powierzenie pracy cudzoziemcowi w Polsce wymaga spełnienia niewielu warunków (trzech). Niemniej jednak, z uwagi na różnorodność i złożoność okoliczności towarzyszących obecności obcokrajowca w Polsce, opisanych w przepisach prawa, może powstać wrażenie, że ich spełnienie wymaga sporego wysiłku i znacznego zaangażowania. To odczucie jest tym większe, im mniejsze jest doświadczenie w tym zakresie. Nie należy się zrażać trudnościami potęgowanymi pierwszymi odczuciami, bo w każdym urzędzie zajmującym się tą problematyką można uzyskać pomoc, a wówczas sprawa jawi się w innym, korzystniejszym świetle, a nawet wydaje się mało skomplikowana. Zwłaszcza, że w praktyce wykorzystywane są nieliczne możliwości opisane w prawie. W efekcie ich poznania powierzenie pracy cudzoziemcowi nie będzie sprawiało żadnych kłopotów.

Najistotniejsze przepisy:

  1. ustawy z 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2016 roku, poz. 645 ze zmianami oraz z 2016 roku, poz. 2260);
  2. ustawy z 12 grudnia 2013 roku o cudzoziemcach (Dz.U. poz. 1650 ze zmianami oraz z 2016 roku Dz.U. poz. 2066);
  3. rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 5 maja 2014 roku w sprawie wiz dla cudzoziemców (Dz.U. poz. 592);
  4. ustawy z 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (Dz.U. z 2016 roku, poz. 1666 ze zmianami oraz z 2016 roku Dz.U. poz. 2255).