Cudzoziemcy legalnie na lokalnym rynku pracy. Co wiedzieć, by uniknąć sankcji?

Leszek Ostasz, Nadinspektor Pracy, Okręgowy Inspektorat Pracy w Lublinie

W artykule zamieszczonym w kwietniowym numerze Fachowca Lubelskiego wykazaliśmy jednoznacznie, że legalne powierzanie pracy cudzoziemcom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie jest skomplikowane. Dlatego też powoływanie się na rzekome komplikacje nie może być usprawiedliwieniem dla obchodzenia przepisów obowiązującego prawa.

Wychodząc jednak naprzeciw tym wszystkim, którzy nie mają doświadczenia w stosowaniu przepisów dotyczących powierzania pracy cudzoziemcom oraz pracodawcom zainteresowanym legalnym zatrudnianiem obcokrajowców, także i w tym numerze zajmujemy się legalnym zatrudnieniem obcokrajowców. Tym razem wyjaśniamy podstawowe okoliczności, które – gdyby zaistniały – mogłyby narazić pracodawców na ewentualne sankcje.

Kiedy i jaka odpowiedzialność?

Na początku mojego artykułu pozwolę sobie na pewną ogólną refleksję. Kwestia zatrudniania cudzoziemców to temat bardzo często podejmowany na różnego rodzaju spotkaniach informacyjnych, w tym także z (potencjalnymi) pracodawcami. W wielu przypadkach niektórzy uczestnicy takich spotkań przypisują w sposób nieuzasadniony organom kontrolnym „straszenie karami”. Ale nie to jest celem spotkań. Faktycznie chodzi wyłącznie o zwrócenie uwagi na najbardziej istotne i praktyczne zagadnienia prawne. Niemniej jednak uważam, że jest to na tyle istotna sprawa, że – mimo nieprzychylnych komentarzy – należy ją przedstawiać przedsiębiorcom w ramach wszechstronnego informowania o prawach i obowiązkach osób powierzających pracę, w tym obcokrajowcom.

Powierzając pracę cudzoziemcom należy wiedzieć, że – oprócz przepisów ogólnie funkcjonujących, odnoszących się do ogółu obywateli Polski, takich jak np. przepisy prawa pracy (Kodeks pracy i inne akty prawne dotyczące praw i obowiązków stron stosunku pracy), przepisy prawa cywilnego lub inne – mają również zastosowanie przepisy o charakterze szczególnym, dotyczące wyłącznie tej grupy osób podejmujących pracę na terytorium RP. Naruszenie niektórych z tych przepisów – zarówno tych ogólnych, adresowanych do całej populacji pracujących, jak i tych szczególnych – może być potraktowane jako popełnienie wykroczenia i narazić sprawcę na karę grzywny. Wykroczenia związane z powierzaniem pracy cudzoziemcom zostały zdefiniowane w ustawie z 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2016 r. poz. 645 ze zmianami oraz z 2017 r. poz. 38) – zwanej w dalszej części ustawą. Zgodnie z tą ustawą (art. 120 i art. 123) karze grzywny podlega:

  • kto powierza cudzoziemcowi nielegalne wykonywanie pracy;
  • cudzoziemiec, który nielegalnie wykonuje pracę;
  • kto za pomocą wprowadzenia cudzoziemca w błąd, wyzyskania błędu, wykorzystania zależności służbowej lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania doprowadza cudzoziemca do nielegalnego wykonywania pracy;
  • kto żąda od cudzoziemca korzyści majątkowej w zamian za podjęcie działań zmierzających do uzyskania zezwolenia na pracę lub innego dokumentu uprawniającego do wykonywania pracy;
  • kto za pomocą wprowadzenia w błąd, wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania doprowadza inną osobę do powierzenia cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy;
  • kto nie dopełnia obowiązku pisemnego powiadomienia w terminie 7 dni wojewody, który wydał zezwolenie na pracę, o następujących okolicznościach:
  1. cudzoziemiec rozpoczął pracę o innym charakterze lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pracę po przekroczeniu 30 dnia w roku kalendarzowym przy zachowaniu pozostałych warunków zezwolenia,
  2. nastąpiła zmiana siedziby lub miejsca zamieszkania, nazwy lub formy prawnej podmiotu powierzającego cudzoziemcowi wykonywanie pracy lub przejęcie zakładu pracy lub jego części przez innego pracodawcę,
  3. nastąpiło przejście zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę,
  4. zmieniła się osoba reprezentująca pracodawcę przebywająca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, posiadająca wymagane dokumenty, działająca w imieniu pracodawcy i upoważniona do jego reprezentowania wobec wojewody oraz uprawnionych organów,
  5. cudzoziemiec nie podjął pracy w okresie 3 miesięcy od początkowej daty ważności zezwolenia na pracę,
  6. cudzoziemiec przerwał pracę na okres przekraczający 3 miesiące,
  7. cudzoziemiec zakończył pracę wcześniej niż 3 miesiące przed upływem okresu ważności zezwolenia na pracę;
  • kto ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, pochodzenie etniczne, wyznanie lub orientację seksualną odmówi zatrudnienia kandydata na wolnym miejscu zatrudnienia lub miejscu przygotowania zawodowego.

Nielegalna praca – co to znaczy?

Aby dobrze zrozumieć wyżej wymienione wykroczenia, należy zapoznać się z następującymi pojęciami: nielegalne wykonywanie pracy przez cudzoziemca oraz powierzenie cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy. Pojęcia te są zdefiniowane w ustawie z 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2016 r. poz. 645 ze zmianami oraz z 2017 r. poz. 38) – art. 2 ust. pkt 14 i 22a.

Zostały one podane i wyjaśnione niżej, w formie nieco zmienionej w stosunku do brzmienia zawartego w ustawie, a to ze względów praktycznych oraz w celu łatwiejszego przyswojenia sobie ich złożonej treści, która zawiera odesłania do innych przepisów. Mimo to warto samodzielnie zapoznać się przepisem, w celu zgłębienia wszystkich szczegółów wyżej wymienionych definicji.

Wracając do meritum. Interesujące nas pojęcia oznaczają:

Nielegalne wykonywanie pracy przez cudzoziemca – to wykonywanie pracy przez cudzoziemca, który nie jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę lub który nie posiada zezwolenia na pracę, nie będąc zwolnionym na podstawie przepisów szczególnych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę (np. posiadający zarejestrowane oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi we właściwym Powiatowym Urzędzie Pracy i świadczy pracę na warunkach określonych w tym oświadczeniu; jest studentem stacjonarnych studiów dziennych; jest absolwentem polskich szkół ponadgimnazjalnych i studiów stacjonarnych i inne okoliczności) lub którego podstawa pobytu nie uprawnia do wykonywania pracy lub który wykonuje pracę na innych warunkach lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pracę, z zastrzeżeniem warunków określonych w ustawie lub który wykonuje pracę na innych warunkach lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pobyt czasowy.

Powierzenie cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy – to powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi, który nie jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę lub który nie posiada zezwolenia na pracę, nie będąc zwolnionym na podstawie przepisów szczególnych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę (np. posiadający zarejestrowane oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi we właściwym Powiatowym Urzędzie Pracy i świadczy pracę na warunkach określonych w tym oświadczeniu, jest studentem stacjonarnych studiów dziennych; jest absolwentem polskich szkół ponadgimnazjalnych i studiów stacjonarnych i inne okoliczności) lub którego podstawa pobytu nie uprawnia do wykonywania pracy lub który wykonuje pracę na innych warunkach lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pracę, z zastrzeżeniem warunków określonych w ustawie lub który wykonuje pracę na innych warunkach lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pobyt czasowy lub bez zawarcia umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej w wymaganej formie.

Nietrudno zauważyć, że powyższe definicje zawierają w większości te same okoliczności. Różnica polega na tym, że powierzenie nielegalnego wykonywania pracy następuje również, gdy z cudzoziemcem nie zostanie zawarta umowa o pracę lub umowa cywilnoprawna w wymaganej formie. W odniesieniu do cudzoziemców przepis ustawy wyraźnie stwierdza, że z cudzoziemcem, od którego wymagane jest zezwolenia na pracę umowa cywilnoprawna winna być zawarta w formie pisemnej. Z praktycznego punktu widzenia właśnie ta forma jest zalecana w każdym przypadku powierzenia pracy cudzoziemcowi. Jeśli chodzi o umowy o pracę – jej forma została jednoznacznie określona w Kodeksie Pracy – jest to forma pisemna i ma zastosowanie w każdym przypadku zatrudnienia w ramach stosunku pracy.

W tym miejscu mała uwaga. Właściwe posługiwanie się pojęciami może nas niejednokrotnie uchronić od niewłaściwego stosowania prawa. Każdy, kto powierza pracę innej osobie, powinien wiedzieć, że zatrudnienie jest ściśle związane z powierzeniem pracy w ramach stosunku pracy, a w więc w okolicznościach, w których wymagane jest zawarcie umowy o pracę. Natomiast w przypadku zawarcie umowy cywilnoprawnej, nie powinniśmy posługiwać się tym pojęciem, lecz mówić o powierzeniu innej pracy zarobkowej. Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy o pracę jest pracownikiem, natomiast w przypadku powierzenia pracy na podstawie np. umowy zlecenie, mówimy o osobie świadczącej inną pracę zarobkową. W języku potocznym często dochodzi do mieszania w/w pojęć, a tym samym do nieporozumień, manipulacji, a niekiedy do popełnienia wykroczeń. Przykłady: „pozapracownicze formy zatrudnienia”, „pracownik zatrudniony na umowę o dzieło”, „elastyczne formy zatrudnienia” w kontekście powierzania pracy w ramach różnych stosunków prawnych (stosunek pracy, stosunek cywilnoprawny) – umowa o pracę lub umowa cywilnoprawna.

Uniknąć kary

Niezwykle istotnym przepisem jest art. 120a ustawy, który znosi odpowiedzialność za powierzenie obcokrajowcowi nielegalnego wykonywania pracy, w związku z powierzeniem wykonywania pracy cudzoziemcowi nieposiadającemu ważnej wizy lub innego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w przypadku spełnienia łącznie następujących warunków:

  1. podmiot powierzający pracę zażądał okazania dokumentu uprawniającego cudzoziemca do legalnego pobytu w Polsce oraz przechowuje kopię tego dokumentu przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca, chyba, że wiedział, że przedstawiony dokument uprawniający do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej został sfałszowany;
  2. zgłosił cudzoziemca, któremu powierzył wykonywanie pracy do ubezpieczeń społecznych, o ile obowiązek taki wynika z obowiązujących przepisów.

Mówiąc o odpowiedzialności za naruszenie niektórych przepisów dotyczących legalności zatrudnienia, nie można pominąć przepisów tzw. ustawy sankcyjnej, tzn. ustawy z  15 czerwca 2012 roku o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. poz. 769), która w szczególności dotyczy cudzoziemców nielegalnie przebywających w Polsce. Według jej przepisów osoba powierzająca pracę takiemu cudzoziemcowi lub cudzoziemcom może popełnić nie tylko wykroczenie, ale również przestępstwo. W myśl przepisów wyżej wymienionych ustawy (art. 9, art. 10, art. 11):

  1. kto powierza, w tym samym czasie, wykonywanie pracy wielu cudzoziemcom przebywającym bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności;
  • tej samej karze podlega, kto powierza wykonywanie pracy małoletniemu cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
  • wyżej wymienionej karze podlega, kto w związku prowadzoną działalnością gospodarczą uporczywie powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
  1. kto powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w warunkach szczególnego wykorzystania (wykonywanie pracy z naruszeniem prawa, uchybiające godności człowieka i rażąco odmienne, w szczególności ze względu na płeć, w porównaniu z warunkami pracy osób, którym powierzono wykonywanie pracy zgodnie z prawem, wpływające zwłaszcza na zdrowie lub bezpieczeństwo osób wykonujących pracę), podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
  • tej samej karze podlega, kto powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, będącemu pokrzywdzonym przestępstwem określonym w art. 189 a § 1 Kodeksu karnego – pozbawienia wolności.
  • kto uporczywie powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku gdy praca ta nie ma związku z prowadzoną przez powierzającego wykonywanie pracy działalnością gospodarczą, podlega karze grzywny do 10 tys. zł. Podżeganie i pomocnictwo do czynu również są karalne.

W Ustawie „sankcyjnej” przewidziano okoliczności, które zwalniają z odpowiedzialności za przestępstwa określone w art. 9 i art. 10 oraz wykroczenie opisane art. 11 ustawy z  15 czerwca 2012 roku o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. poz. 769). W art. 13 zapisano, że nie podlega karze, kto powierzając wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, spełnił łącznie następujące warunki:

  1. zażądał okazania dokumentu uprawniającego cudzoziemca do legalnego pobytu w Polsce oraz przechowuje kopię tego dokumentu przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca, chyba że wiedział, że przedstawiony dokument uprawniający do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej został sfałszowany;
  2. zgłosił cudzoziemca, któremu powierzył wykonywanie pracy, do ubezpieczeń społecznych, o ile obowiązek taki wynika z obowiązujących przepisów.

Na zakończenie przypomnę, że w ramach powierzania pracy cudzoziemcom może dojść do naruszenia prawa pracy ogólnie stosowanego do wszystkich osób podejmujących pracę na zasadzie stosunku pracy, w tym przepisów będących podstawą do wszczęcia postępowania o wykroczenia opisane w art. 281 do 283 Kodeksu pracy. W związku z tym, że dotyczy to przepisów, które można zaliczyć do powszechnie znanych, poprzestanę jedynie na ich przypomnieniu.

Od 1 stycznia 2017 roku weszły w życie przepisy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę wykonywaną na podstawie umów cywilnoprawnych – umów zleceń. Określają one wysokość wynagrodzenia, które każdy, kto realizuje umowę zlecenie ( z niewielkimi wyjątkami), winien otrzymać. W tym roku wynosi ono 13,00 zł/godzinę. Oczywiście te przepisy również należy uwzględnić przy powierzaniu pracy cudzoziemcom. Szczególnie ważne jest to w przypadku cudzoziemców, którzy uzyskali prawo do świadczenia pracy w Polsce na podstawie oświadczeń o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi zarejestrowanych we właściwym Powiatowym Urzędzie Pracy, w których deklaruje się z reguły wynagrodzenie cudzoziemca w stawce miesięcznej. Nie można o tym zapomnieć, że warunki określone w tych oświadczeniach muszą być przestrzegane i wynagrodzenie wypłacane cudzoziemcom nie może być niższe od zadeklarowanego w oświadczeniu. Zaniżenie wynagrodzenia lub zmiana innych warunków powierzenia pracy może skutkować utratą prawa do korzystania z uproszczonej procedury i postawieniem zarzutu powierzenia nielegalnego wykonywania pracy cudzoziemcowi z uwagi na brak zezwolenia na pracę.

Zdaję sobie sprawę, że nie sposób w tak krótkim opracowaniu uwzględnić wszelkich możliwych przypadków, jakie mogą pojawić się w życiu. Starałem się zwrócić Państwa uwagę na podstawowe zagadnienia dotyczące wykroczeń wynikających z naruszenia przepisów dotyczących powierzania pracy cudzoziemcom. Mam nadzieję, że – pomimo trudnych tematów poruszonych tym razem – nie zniechęci to Państwa do powierzania pracy cudzoziemcom zawsze tam, gdzie nie będzie możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych w ramach zasobów lokalnego rynku pracy.


Najistotniejsze przepisy:

  1. ustawy z 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2016 r. poz. 645 ze zmianami oraz z 2016 r. poz. 2260),
  2. ustawy z 12 grudnia 2013 roku o cudzoziemcach (Dz.U. poz. 1650 ze zmianami oraz z 2016 r. Dz.U. poz. 2066),
  3. ustawy z  15 czerwca 2012 roku o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. poz. 769)
  4. rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 5 maja 2014 roku w sprawie wiz dla cudzoziemców (Dz.U. poz. 592),
  5. ustawy z 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (Dz.U. z 2016 r. poz. 1666 ze zmianami oraz z 2016 r. Dz.U. poz. 2255).